literatuur

‘De dood is punt, de dood is uit, de dood is kut.’ Jules Deelder (1944-2019)

Schrijver Jules Deelder is overleden. Onlangs nog vierde de nachtburgemeester van Rotterdam zijn 75ste verjaardag met onder meer de bloemlezing HARDGIN. Daarbij hoorde ook een fles gelijknamige sterkedrank – Deelder was een man van het harde en snelle leven en dat las je in zijn poëzie en verhalen over de Tweede Wereldoorlog, Rotterdam en jazz.

Hij werd aan het eind van de Tweede Wereldoorlog geboren in het kapot gebombardeerde Rotterdam. Op zijn elfde al schreef hij zijn eerste gedicht: ‘Hoort, men werpt een atoombom’.

Deelder maakte naam als performer voor een groot publiek tijdens Poëzie in Carré, in februari 1966, waar hij optrad naast grote namen als Roland Holst, Reve, Campert, Buddingh’, Kouwenaar, Hanlo, Nooteboom en Vinkenoog. Het was die laatste die hem uitnodigde om deel te nemen aan dat achteraf legendarisch gebleken evenement.

Deelder bleef een veelgevraagd performer van zijn eigen poëzie en trad veelvuldig op zowel in het binnen- als buitenland.

Deelders debuutbundel Gloria Satoria verscheen vijftig jaar geleden bij De Bezige Bij, de uitgeverij die onlangs net als hijzelf 75 werd. Op het verjaardagsfeest poseerde hij nog voor de foto die Stephan Vanfleteren nam van alle Bij-schrijvers. Hij staat op een laddertje: tegelijk een tikje afzijdig én uittorenend boven de overige auteurs.

Met zijn debuut Gloria Satoria sloot Deelder aan bij de traditie van de Nieuwe Stijl: poëzie die zich richt op de werkelijkheid en die, zoals de titel van Deelders tweede bundel uit 1970 het uitdrukt, Dag en nacht geopend is.

Veel bundels volgden en in 2004 werd zijn volledige poëzie verzameld onder de titel Vrijwel alle gedichten. Zijn recentste bundels zijn Het graf van Descartes (2013) en Rotterdamse kost (2017), het geschenk voor de Poëzieweek van dat jaar.

Deelder schreef ook proza, over zowat dezelfde thema’s die hij in zijn poëzie behandelt: de Tweede Wereldoorlog, Duitsland, Rotterdam, jazz en het leven van Deelder zelf. Hij debuteerde in 1982 als prozaïst met Schöne Welt en liet daarna nog een groot aantal verhalenbundels en gelegenheidsuitgaven verschijnen. De recentste is HARDGIN (2019), dat verscheen voor zijn 75^ste verjaardag. Die werd, zoals het een nachtburgemeester betaamt, gevierd met een wild feest in zijn thuishaven Rotterdam, waarbij de gelijknamige gin rijkelijk vloeide. Die nacht was ook doordrenkt van jazz, een muziekgenre waar hij over schreef, mee optrad én opnames van maakte.

Eén van zijn meest geciteerde gedichten heet ‘Jazz’:

Jazz is. Jazz leeft. Gebeurt. Beweegt. Jazz neemt. Jazz geeft. Jazz weet. Jazz spreekt. Jazz doet. Jazz laat. Jazz komt. Jazz gaat. Uniek. Muziek. Van vlees en bloed. Jazz waagt. Jazz wint. Breekt baan. Jazz bonkt. Jazz staat. Jazz valt. Is overal. Ontroert. Verwarmt. Grijpt bij de keel. Jazz knettert. Knalt. Ontketent. Heerst. Jazz heelt. Jazz zuivert. Lichaam. Geest. Jazz swingt. Jazz vecht. Is waar. Is echt. Geen loze kreet. Geen leeg gebaar. Jazz werkt. Versterkt. Ontwapent. Toont. Jazz laaft. Jazz loont. Is water. Brood. Jazz lacht. Jazz huilt. Jazz in. Jazz uit. Legt bloot. Daagt uit. Jazz kookt. Jazz bruist. Jazz troost.
Jazz bijt. Jazz bloedt. Heeft schijt. Is zwart. Is wit. Is rood. Niet grijs. Jazz vloekt. Jazz moet. Verbroedert. Zoekt. Jazz vindt. Jazz wijst. Jazz schokt. Jazz eist. Jazz hoog. Jazz laag. Jazz voor. Jazz na. Jazz rookt. Jazz jaagt. Is eigen baas. Vereent. Verzoent. Begeestert. Woedt. Bevrijdt. Bewijst. Begrijpt. Vervoert. Jazz spreidt. Jazz sluit. Bezielt. Verrijkt. Geeft hoop. Verblijdt. Jazz shittert. Glanst. Jazz flitst. Jazz danst. Verhit. Zweept op. Bemint. Verleidt. Jazz roept. Jazz voelt. Jazz groeit. Jazz bloeit. Jazz blaakt. Jazz blijkt. Betovert. Geilt. Jazz ademt. Zweet. Jazz fluistert. Schreeuwt. Ontmaskert. Snijdt. Jazz glijdt.
Jazz sluipt. Jazz slijpt. Jazz spuit. Jazz klinkt. Jazz dwingt. Jazz lonkt. Jazz blinkt. Jazz vraagt. Jazz raakt. Verlost. Verbaast. Viert feest. Verklaart. Is bitter. Zoet. Is hot. Is cool. Jazz ijlt. Vooruit. Voorbij. Ver weg. Dichtbij. Paraat. Bereid. Op weg. Altijd. Jazz was. Jazz is. Jazz blijft.

Veel werk van Deelder is te vinden in de publieke ruimte, zoals dit gedicht dat in zijn thuisstad Rotterdam op een gebouw prijkt.

Deelders familie neemt afscheid van de dichter met zijn eigen woorden:

Zijn gaan is
een komen
Zijn komen
een gaan
Hij houdt niet
van zitten
Hij blijft
liever staan
Zichzelf
en de wereld
een raadsel

(Uit: De Zwarte Jager, 1973)

Onder het motto ‘zullen we de koe maar bij de horens vatten’ las Deelder op het 50ste Poetry International Festival, eerder dit jaar in Rotterdam, ‘De dood’ voor (uit Ruisch, 2011). Dat typische, repetitieve, bezwerende Deelder-gedicht – zie de titel van dit In Memoriam – blijkt nu een adieu.

• In Memoriam
• Jules Deelder
• nachtburgemeester van Rotterdam